Przebodźcowane dziecko – jak je wyciszyć i zrelaksować?

Tematyka nadpobudliwości u dzieci oraz związanych z tym problemach wychowawczych jest obecnie wyjątkowo na czasie. Dzieci bywają zanadto wyciszone albo nadaktywne, a tzw. przeboćcowanie to kłopoty ze skupieniem prowadzące do problemów z nauką, a także w kontaktach z rówieśnikami. Jak można pomóc takim dzieciom?

Pedagodzy w edukacji przedszkolnej oraz wczesnoszkolnej

Pedagodzy specjalizujący się w wychowaniu przedszkolnym i edukacji wczesnoszkolnej już od dłuższego czasu alarmują o wzroście deficytu uwagi u dzieci. Młodzi ludzie na starcie kształtowania charakterów odwracają uwagę od nauki, a skupiają na bodźcach najmniej istotnych dla ich rozwoju. Dzieci, a szczególnie najmłodsze potrzebują coraz częściej wsparcia doświadczonego pedagoga, co może zaoferować zazwyczaj prywatne przedszkole albo prywatna szkoła podstawowa. Właściwa motywacja oraz wsparcie w sytuacjach stresowych oraz przy porażkach są w tym wypadku kluczowym elementem dla ukierunkowania dziecka do podejmowania aktywności.

Przyczyny deficytu uwagi u dzieci z najmłodszych klas

Widok dzieci z deficytem uwagi w klasach najmłodszych, ale i wyższych staje się coraz bardziej powszechny. Dzieci nie potrafią skupić się na uczestniczeniu w lekcji i pedagodzy o ten stan rzeczy obwiniają m.in. globalizację oraz postęp technologiczny. Wynikające z tego problemy z koncentracją są pokrewne chorobom cywilizacyjnym, a brak koncentracji skutkuje generowaniem innym problemów. Polega to na tym, że koncentracja jest zjawiskiem skutkującym na skupieniu uwagi na czymś określonym, np. na czytaniu, pisaniu albo innej, ale określonej czynności. Braki koncentracji prowadzą m.in. do czytania bez zrozumienia, pomijania słów podczas pisania, czy na nieprawidłowym montażu jakiegoś urządzenia. U dzieci brak koncentracji często skutkuje niepamięcią treści lekcji szkolnych, a w konsekwencji brakiem możliwości samodzielnego odrabiania prac domowych.

Jaki wpływ na rozwój dziecka ma brak koncentracji?

Wpływ braku koncentracji na rozwój dziecka może być bardzo dokuczliwy i destrukcyjny. Z racji zaś tego, że zauważany jest coraz częściej, ma przełożenie jednostkowe oraz ogólne na jakość wykonywanych zadań. Gorsza jakość ma dalej wpływ na ocenę, a ta na samopoczucie i motywację dziecka. Bez odpowiedniej motywacji dziecko nie ma ochoty na naukę, a to obniża jego zdolności w zdobywaniu wiedzy. To właśnie motywacja jest generatorem energii pozwalającej działać i bez niej dziecko nie jest w stanie osiągnąć ważnych dla jego rozwoju sukcesów. Pojawia się błędne koło, które wprowadza zniechęcenie i apatię w życie dziecka, a bez motywacji dziecko nie nauczy się pokonywania trudności i czerpania satysfakcji z rozwiązywania problemów. W życiu dorosłym problemem będzie samodzielne wyznaczanie celów, dyscyplinowanie się i dążenie do ich osiągania.

Co generuje wzrost deficytu uwagi u najmłodszych dzieci w wieku szkolnym

Deficyt uwagi u dzieci występuje nie od dziś, ale przedtem było to zjawisko dosyć rzadkie. Obecnie staje się niemal powszechne. Co generuje ten wzrost? Tutaj warto zauważyć, że uwaga rozwijana jest u człowieka stopniowo i na początku jest krótkotrwała oraz instynktowna, czyli mimowolna. Kształtowanie uwagi dowolnej zaczyna się natomiast ok. 3 roku życia i trwa przez wiek przedszkolny oraz młodszy szkolny. Jest to okres bardzo wrażliwy, a przez postęp technologiczny dzieci są obecnie wręcz bombardowane całą gamą bodźców słuchowych oraz wzrokowych przy deficycie bodźców dotykowych, a także przedsionkowych oraz czucia głębokiego. Ich niedostatek ma właśnie wpływ na jakość koncentracji, ponieważ są to bodźce niezbędne dla rozwoju integracji sensorycznej u dzieci.

Co oznaczają braki właściwych bodźców?

Zmysł równowagi umiejscowiony w uchu wewnętrznym jest układem przedsionkowym, odpowiadającym za odczuwanie pozycji ciała, czyli odczuwania i rozumienia kierunków pozycji góra-dół. W mięśniach, ścięgnach i stawach natomiast są zlokalizowane receptory czucia głębokiego, których pobudzanie  służy odbieraniu bodźców, a dziecko uczy się sukcesywnie określania pozycji swojego ciała i jego miejsca w przestrzeni. Przed epoką globalizacji i gwałtownym skokiem technologicznym dzieci doświadczały takich bodźców przy standardowych ówcześnie czynnościach. Nagminnie bawiły się na huśtawkach i trzepakach, grały w berka, pomagały mamom piec ciasta, czy tatom w warsztacie lub bawiąc się w modelarstwo. Tego typu zachowania skutkowały czynnościami i wykonywaniem niezbędnych ruchów dla rozwoju ciała dziecka. Gwałtowność skoku technologicznego spowodowało znaczące ograniczenie niezbędnych bodźców i czucia ciała na rzecz wzrostu bodźców słuchowych oraz wzrokowych. Zaburzona została integracja sensoryczna u dzieci. Zamiast stymulacji ruchowej dzieci doświadczają kakofonii dźwięków oraz obrazów z powszechnych komputerów, smartfonów, tabletów, a także telewizji.

Czym jest przebodźcowanie?

Przebodźcowanie jest stanem znacznego pobudzenia układu nerwowego. Zbyt częste korzystanie z urządzeń wyposażonych w ekrany, a więc z telewizorów, smartfonów, laptopów, etc. przeciąża układ nerwowy, który nie jest w stanie poradzić sobie z nadmiarem bodźców. Efektem jest przestymulowanie dzieci, czyli zaburzenie integracji sensorycznej wynikające z braku równowagi pomiędzy odczuciami a bodźcami wzrokowo-słuchowymi. Tych drugich jest zbyt dużo, a zmuszone do przetwarzania ogromnej ilości bodźców dzieci nie są na nie gotowe. Przebodźcowanie jest przyczyną osłabiania układu nerwowego. Obecna odporność emocjonalna i psychiczna jest dużo niższa od występującej u dzieci przed trzydziestoma laty.

Inne elementy mające wpływ na obniżenie koncentracji u dzieci

Dodatkowo nie tylko przebodźcowanie przyczynia się do zaburzeń koncentracji u dzieci. Duży wpływ ma odpowiednia organizacja miejsca do nauki dla dzieci, w tym takie aspekty jak estetyka, kolor ścian, czy odpowiednia wentylacja pomieszczenia. Prywatne szkoły podstawowe, czy prywatne przedszkola kładą na ten aspekt duży nacisk. Równie ważna jest organizacja dnia dziecka pod względem zachowania odpowiedniego balansu pomiędzy nauką, innymi aktywnościami a odpoczynkiem. Należy zwracać uwagę na to, aby nie obciążać dzieci nadmiarem zajęć, ponieważ może to u nich powodować rozdrażnienie albo wywoływać skutek przeciwny, czyli apatię. Ponadto znaczenie ma właściwe przygotowanie, miejsce oraz długość snu oraz codzienne rytuały. Im dziecko mniejsze, tym bardziej potrzebuje powtarzalności i stałości, wręcz rutyny, gdyż sprzyja to dawaniu dziecku poczucia bezpieczeństwa. Niezwykle ważna jest panująca w domu atmosfera. Im mniej pośpiechu, chaosu i podenerwowania u dorosłych, tym mniej upośledzającego koncentrację stresu u dziecka. Dieta dziecka musi zawierać wystarczającą do prawidłowego nawodnienia ilość płynów, co wspomaga układ nerwowy i przepływ impulsów nerwowych, a to zwiększa zdolność koncentracji. Nie powinna natomiast zawierać wysoko przetworzonej żywności, konserwantów i cukru, gdyż mają one niekorzystny wpływ na układ nerwowy. Dzieci muszą mieć również zapewnioną odpowiednią ilość ruchu oraz zróżnicowanej aktywności na świeżym powietrzu.

Jak można pomagać dzieciom w wyciszeniu się i zrelaksowaniu?

Aby pomóc dziecku w wyciszeniu i relaksacji, trzeba ograniczyć niepożądane bodźce, a nauczyć dziecko spędzać część czasu samemu. Chodzi o pozostawienie dziecka samemu sobie, aby mogło m.in odkryć nudę i zacząć uczyć się samodzielnej organizacji swojego wolnego czasu. Nie należy przesadzać z ilością zajęć dodatkowych, ale warto nauczyć dziecka technik oddechowych, w tym oddychania przeponą i przez nos. Dobrze, jeżeli dziecko nauczy się posiedzieć w ciszy i wsłuchać w siebie, np. wizualizując przyjemne dla siebie obrazy, a na zewnątrz posłucha takich dźwięków, jak odgłos szumu liści, czy padającego deszczu. Można dziecku zaproponować posłuchanie muzyki relaksacyjnej, ale nie nazbyt długo, wydłużając sesje wraz z rosnącym wiekiem dziecka. Dziecko mogą również wyciszyć bajki relaksacyjne, a ponadto trzeba się również dokształcać i poznać np. Kinezjologię Edukacyjną P. G. Dennisonów. Ma ona wpływ na rozluźnienie poszczególnych partii mięśni, jak i poprawia możliwości poznawcze dziecka. Jest wiele aspektów integracji sensorycznej, które warto wdrażać u dzieci. Kontakt z naturą, bieganie po kałużach, czy turlanie się po piasku lub śniegu, to tylko przykłady. Ponadto duży wpływ na spokój u dziecka ma spokój jego rodziców, a także wychowawców. Warto dawać swoim zachowaniem przykład dziecku, ponieważ dzieci są bardzo wnikliwymi obserwatorami.